Historian

दक्षिणेच्या राजाने सम्राट हर्षवर्धनाचा पराभव केला होता , हा इतिहासातील एक प्रसंग ताम्रपटाच्या पुराव्याआधारे प्रकाशामध्ये आला आहे . ही ऐतिहासिक लढाईजिंकून परत येताना पुलकेशी द्वितीय राजाने औरंगाबादजवळच्या पैठण परिसरातील ब्राह्मणवटवीय म्हणजेच ब्राह्मणगाव आणि वडवाळी या दोन गावांतील जमीन नागशर्मा नावाच्या विद्वानाला या ताम्रपटाद्वारे दिली होती . या ताम्रपटातील उल्लेखावरून सम्राट हर्षवर्धनाचा पराभव करून बदामीला परत येताना गोदावरीच्या तीरी पुलकेशी राजाने हे दान दिल्याचे स्पष्ट होते . भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन संस्थेचे प्रबंधक श्रीनंद बापट यांनी या ताम्रपटाचे संशोधन करून वाचन केले . ही माहिती देणारा ताम्रपट बापट आणि इतिहासाचे अभ्यासक प्रदीप सोहोनी यांना मुंबई येथील नाणेसंग्राहक रघुवीर पै यांच्याकडून प्राप्त झाला . कनौजचा बलाढय़ सम्राट हर्षवर्धन याचा पराभव बदामी ( जि . बागलकोट ) येथील चालुक्य नृपती द्वितीय पुलकेशी याने इसवी सन ६१८ - १९ च्या हिवाळ्यातच केला होता , अशी माहिती या ता

हडप्पा संस्कृतीतील उत्तरकालीन दफनकुंभावर चित्रित केलेले मोर एवढय़ा एकाच संदर्भावरून त्याआधीच्या काळात आर्याच्या जीवनात कोणकोणत्या घडामोडी घडलेल्या असाव्यात याचा अंदाज बांधता येतो . त्या सगळ्याचा महाभारत काळाशी काही संबंध आहे का , याचा सखोल अभ्यास होण्याची गरज आहे . पुणे विद्यापीठातील मानववंशशास्त्र विभागाने आयोजित केलेल्या आर्यविषयक एका परिसंवादामध्ये काही वर्षांपूर्वी मी सहभागी झालो होतो .  ‘ हडप्पा संस्कृतीच्या उत्तरकालीन दफनकुंभावर चित्रित केलेले मोर ’ या विषयावर तिथे संशोधनात्मक सादरीकरण केले होते . हा विषय एका अर्थाने नवीन नव्हता . कारण त्यावर सर्वप्रथम डॉ . दामोदर धर्मानंद कोसंबी यांनी एक लेख लिहिला होता . त्यापाठोपाठ डॉ . मधुकर केशव ढवळीकर यांनी विषयाचे महत्त्व जाणून भाष्य केले . डॉ . कोसंबी यांना हा विषय एकदम वेगळा वाटला . कारण दफनकुंभावरील मोरांच्या चित्रणामुळे त्यांना महाभारतात वर्णिलेल्या एका प्रसंगाची व त्यातील तपशिलांची त्यांना आठवण झाली . इंद्रपत्नी शचिशी करावयाच्या